Ամեն ժողովուրդ արժանի է իր երկրի իշխանությանը

Եթե վերը նշվածը վերաբերում է բոլոր ժողովուրդներին, ուրեմն դա պատմության ընթացքում փորձված, որոշակի տրամաբանական շղթայի միջոցով ձևավորված բանաձև է, որը կարելի է բացել ու վերստին ապացուցել: Փորձենք:
Ցանկացած հասարակություն բազմաշերտ է, բաղկացած է տարբեր խավերից, որոնք հոգևոր, մտավոր, կրթական, դաստիարակության, կենցաղային, աշխարհընկալման ու բազմաթիվ այլ գործոններով պայմանավորված, միմյանցից տարբերվում են իրենց մարդկային որակներով:
Հասարակության մաս կազմող մարդկանց մի մեծ զանգված իր շուրջը կատարվող հասարակական, քաղաքական, մշակութային և այլ երևույթների նկատմամբ առանձնապես մեծ հետաքրքրություն չի ցուցաբերում, չի խորանում, չի հասկանում դրանց էությունը, կարևորությունը երկրի ու ժողովրդի համար: Դա հասարակության անտարբեր խավն է, որը հանգամանքների բերումով կարող է հարել այս կամ այն գործընթացներին պասիվ դիտողի դերում:
Հասարակության մյուս հատվածը, ի տարբերություն վերը նշված մարդկանց, փորձում է վերլուծել, հասկանալ իր շուրջն ընթացող երևույթներն ու որոշակի եզրահանգումներ անել: Այս մարդկանց մեծ մասը համապատասխան վերլուծություններից հետո կյանքում ոչ մի հեռանկար չի տեսնում և իրավիճակից դուրս գալու միակ ելքը համարում է երկրից հեռանալը:
Մարդկանց երրորդ խումբը, ի տարբերություն մյուսների, բացի վերլուծելուց, փորձում է կյանքը բարելավելու համար իրավիճակից դուրս գալու ելքեր որոնել, այս կամ այն կերպ մասնակցում-միջամտում է հասարակական, քաղաքական գործընթացներին: Նրանք մտածող, ազգի համար մտահոգ, ապագայի համար պատասխանատվություն զգացող մարդիկ են, որոնք իրենց համարում են երկրի իրական տերեր, պատրաստ են մինչև վերջ պայքարելու իրենց իրավունքների համար և եթե հարկ լինի, պատրաստ են նույնիսկ կյանքը զոհաբերելու հանուն հայրենիքի: Այս մարդկանց մի մասը տեղի ունեցող բոլոր գործընթացներում կարևորում է կյանքի աներևույթ, հոգևոր գործոնի դերը: Վերլուծելով անցյալը, ազգային մտակեցվածքը (մենթալիտետը), ազգի պատմական առաքելությունը, պատմության հոլովույթում նրա կատարած դերը, ներկա հասարակական քաղաքական իրավիճակը, նրանք փորձում են տեսնել պատճառահետևանքային կապերը, օրինաչափություններ գտնել, բացահայտել ազգի պատմության սխալները և այդ ամենը համադրելով որոշել ապագայի անելիքները: Մարդկանց մի մասն էլ իր գործողություններում չի բացառում նաև վերին ուժերի` Աստծո զորակցությունը, որն ասում է. «…անիծվի այն մարդը, որը հույսը դնում է մեկ այլ մարդու վրա: Թող օրհնվի այն մարդը, որը հույսը դնում է Աստծո վրա»: Նրանք համոզված են, որ իրավիճակը շտկելու համար անհրաժեշտ է խնդրել Աստծո օգնությունը, քանզի այն, ինչ հիմա կատարվում է, սկսած իշխանությունների վարքագծից մինչև բնակլիմայական աղետներ, ոչ այլ կերպ, քան Աստծո պատիժ, չես կարող բնութագրել:
Մարդկանց առաջին երկու խմբերը, ինչպես արդեն նշվեց, պասիվ են, պայքարելու ընդունակ չեն, քանի որ ի սկզբանե պարտված են, նախաձեռնող չեն, համակերպվող են, հետևաբար ստրկամիտ են, պատրաստ են ենթարկվելու, ծառայելու ցանկացած ուժի: Եթե հասարակության մեջ այս որակի մարդիկ մեծ թիվ են կազմում, ուրեմն հասարակությունը բաղկացած է պոտենցիալ ճորտերից ու ստրուկներից: Այդ պարագայում անպայման կհայտնվեն ճորտատերեր ու ստրկատերեր: Հարկ է նշել, որ այս խմբում կարող են լինել նաև գրագետ ու կրթված մարդիկ, քանի որ ստրկամտությունը ոչ այնքան կարգավիճակ է, որքան հոգեվիճակ: Սպարտակն իր կարգավիճակով ստրուկ էր, բայց ներքուստ ազատ էր: Հենց այդ ներքին մղումն էր, որ ստիպեց նրան ընդվզել, ոտքի հանել ստրուկ զանգվածներին` թոթափելու համար ստորացնող լուծը: Բայց նա պարտվեց, որովհետև նրա հետևից գնացողների մեծ մասը իր էությամբ ստրուկ էր: Ինչպես ասում են` սողալու համար ծնվածը թռչել չի կարող:
Մարդիկ ստրկամիտ են դառնում ոչ միայն իրական գերության մեջ ապրելով: Այդ հոգեվիճակը հասարակությանը կարելի է ներարկել տարբեր եղանակներով` թերկրթելով, թերսնելով, հոգևոր դաշտից կտրելով, խեղճուկրակի, անճարակի հոգեբանություն դաստիարակող գրականություն, անիմաստ սերիալներ հրամցնելով, ավելի վատ վիճակի մեջ չհայտնվելու վախի մթնոլորտ ստեղծելով: Այսինքն` այն ամենը, ինչ կատարվում է մեր այսօրվա իրականության մեջ: Նման դաստիարակության ընթացքում էլ համալրվում է հասարակության ստրկամիտ, վախեցած խավը, որը ձեռնտու է իշխանություններին: Հակառակ պարագայում կարող են շատանալ մտածող, պայքարող ու հավատավոր մարդիկ, ովքեր չեն կարող հանդուրժել հասարակությանը կեղեքող, ստորացնող, ստրկացնող իշխանությանը: Այստեղից բխում է, որ հասարակության որակական կազմից է կախված նաև իշխանության որակը: Արդյոք սա չի՞ ապացուցում վերը նշված բանաձևը` ամեն ժողովուրդ արժանի է իր իշխանությանը։ Կամ` ինչպիսին ժողովուրդն է, այնպիսին էլ իշխանությունն է: Սակայն կարելի է առարկել, ասելով` բայց իշխանությունն էլ հո ստրուկ կամ ճորտ չէ՞: Ճիշտ է, ճորտ ու ստրուկ չէ, բայց գերի է: Գերի է իր ունեցած նյութական «արժեքներին», ինչն էլ նրան պարտադրում է ժողովրդին պահել այս վիճակում: Բնականաբար հարց է առաջանում. եթե իշխանության որակը պայմանավորված է մեզանով, ուրեմն ի՞նչ անել, որ իշխանությունը վերափոխվի, սկսի մտածել ժողովրդի մասին, հաշվի նստի նրա հետ, զբաղվի նրան հուզող հարցերով: Պարզ տրամաբանությունը հուշում է, որ հասարակության յուրաքանչյուր անդամ առաջին հերթին պետք է ազատվի իր մեջ նստած ստրուկից, հասկանա, որ Հայաստանը իր երկիրն է, իր ու իր երեխաների տունն է, որ իր պասիվ ու անտարբեր կեցվածքով, հոռետեսությամբ, երկիրը լքելով նպաստում է երկրի կործանմանը: «…Մինչև որ հայ մարդը չկարողանա ինքզինք հաղթահարել` սպանել սարսափի անասունն իր մեջ, ներշնչվել նոր մտայնությամբ, հոգեփոխվելով, կարճ` մինչև որ չդառնա արի ու արիապաշտ ժողովուրդ, անհնարին է, որ նա կարողանա ոչ միայն քաղաքականապես ազատվել, այլև ազգովին ոչնչանալու վտանգից խուսափել» (Գ. Նժդեհ): Երիցս ճշմարտացի է մեծ փիլիսոփան, քանզի «եթե մարդու բնավորությունից կախված է նրա ճակատագիրը, ապա ազգի բնավորությունից կախված է նրա պատմությունը» (Ի. Տուրգենև):
Մովսեսը փարավոնի գերությունից ազատված իր ժողովրդին դեպի Աստծո խոստացած Ավետյաց երկիր առաջնորդեց քառասուն տարի անապատներում թափառելով: Քառասուն տարի էր պետք, որ մեռներ գերության մեջ ապրած վերջին մարդը, այդ թվում նաև ինքը` Մովսեսը, որ Ավետյաց երկիր հասներ ու ազատ կյանք սկսեր գերություն չտեսած, նոր, ազատի հոգեվիճակով սերունդը: Անապատային քառասնամյա դեգերումների ժամանակ Աստված էր սատարում ժողովրդին, նրանց պաշտպանելով ու սննդով ապահովելով, քանի որ քառասուն տարին հենց Նրա ծրագիրն էր: ՈՒրեմն ստրկամտությունը աստվածահաճո չէ: Աստված մարդուն ստեղծեց ազատ, տվեց ազատ կամք, ընտրելու (Աստծուն) հնարավորություն: Այլապես Ադամը կլիներ հլու հնազանդ իր Հորը և մեզ էլ չէր դատապարտի ապրելու անվերջ երկընտրանքի դժվարությամբ:
Մի քանի տարի առաջ միջազգային մի կազմակերպություն սոցիոլոգիական հետազոտություն է կատարել պարզելու համար, թե եվրոպական որ երկրի ժողովուրդն է ամենաերջանիկը: Մանրամասները չեմ հիշում, բայց տպավորվել է երկու փաստ: Պարզվել է, որ ամենադժբախտը գերմանացիներն են. այդ երկրի բնակչության 52 %-ն իր կյանքից դժգոհ է: Իսկ Մեծ Բրիտանիայի քաղաքացիների 56 %-ն առաջին իսկ հնարավորության դեպքում պատրաստ է լքելու իր հայրենիքը: Հետազոտողները հանգել էին մի պարզ եզրակացության` բարեկեցիկ կենցաղն ու կուշտ լինելը բավարար չեն մարդու երջանկության համար:
Երջանկությունն այն է, երբ մարդն ունի բավարարվածության զգացում: Այդ զգացումը ձևավորվում է մի քանի բաղադրատարրերից: Եթե մարդը ստրկամիտ է ու գերի է նյութական արժեքների, ապա նա որտեղ էլ լինի, որքան բարեկեցիկ կյանքով էլ ապրի, միևնույն է, չի կարող բավարարված լինել, այսինքն` չի կարող երջանիկ լինել: Դու քո երկրից կարող ես փախչել ուրիշ երկիր, բայց քեզանից ո՞ւր կփախչես: Ինչպես ժողովուրդն է ասում, «թախտից փախնես, բախտից չես փախնի»: Իրական երջանկությունը պայմանավորված է նրանով, թե մարդը որքան է հաշտ ինքն իր հետ, Աստծո հետ: Այսինքն հարուստ ու աղքատ լինելն էլ հոգեվիճակ է: Մարդը նվազագույն գումարով ու համեստ միջոցներով կարող է բավարարված լինել, իսկ միլիոններով ու անսահման հարստությամբ, մեղմ ասած, ոչ երջանիկ: Եթե եղածին ամեն գնով ուզում ես էլի ու էլի ավելացնել, նշանակում է եղածը քեզ չի բավարարում, հետևաբար դժգոհ ես, ուրեմն դժբախտ ես: Իսկ դժբախտ մարդը ուրիշներին երջանիկ դարձնել չի կարող, այլ հակառակը, կաշխատի որքան հնարավոր է նրանց էլ դարձնել դժգոհ: Որովհետև դժգոհություն արտահայտելիս մարդիկ «արտադրում են» բացասական հույզեր, բացասական էներգիա, որը սնում է այդ իրավիճակն ստեղծողների էներգետիկ դաշտը, քանի որ վերջիններս կորցրել են իրենց կապը էներգիական բնականոն սնման աղբյուրի` Տիեզերքի ու Աստծո հետ, այսինքն` հաշտ չեն (ենթագիտակցաբար) իրենք իրենց հետ, Աստծո հետ, քանի որ չեն գիտակցում դրա գոյությունն ու կարևորությունը, ապրում են նյութականի պատրանքային միջավայրում, օտարված են իրականությունից: «Խոսում ենք մարդկային ճիշտ հարաբերությունների մասին, բայց ոչ մարդու և Աստծո հարաբերությունների մասին» (Թոմաս Ս. Էլիոթ):
Մտածող մարդկանցից մեկն ասել է, որ եթե բավարարված լինելու համար որևէ բան ես ձեռք բերում, դրանից հետո նոր բան ունենալու ցանկություն է առաջանում, նշանակում է դու սխալ ճանապարհին ես, մտածի՛ր: Այդ առիթով էլ ժողովուրդն ասում է. «Քչից չկշտացողը շատից էլ չի կշտանա»:
Աստվածաբան հոգեբաններից մեկը` Ալեքսանդր Լաուգան, գրում է. «Ինչո՞ւ խելոք ու կրթված մարդիկ, ովքեր իրավամբ անկեղծ սիրում են իրենց ժողովրդին, երբեք այս երկրում (Ռուսաստանում) իշխանություն չունեն: Այս հարցի պատասխանը ես հասկացա, երբ ճանաչեցի Աստվածաշունչը: Բանն այն է, որ մեզանից յուրաքանչյուրը ստանում է այն, ինչ ցանկանում է, ոչ մեծ վերապահումներով։ Իշխանություն ստանում է նա, ով իշխանություն է ուզում։ Որպես կանոն, այդ մարդը տարիներ է ծախսել տվյալ դիրքին հասնելու համար և հետագայում իր ամբողջ ուժը և ունակությունները կծառայեցնի ունեցած իշխանությունը պահելուն:
Յուրաքանչյուր ժողովուրդ ունի այն իշխանությունը, որին արժանի է: Այս դարձվածքը բացարձակ ճշմարիտ է գլխավոր խնդրում. «ամբոխի առջևում կանգնած մարդիկ արտահայտում են այդ ամբոխի թաքնված ձգտումները» (Александр Лауга, «В плену скорбей», С.-П. 2001):
Այս հեղինակի տեսակետը կարելի է չընդունել, սակայն Կ. Յունգի կարծիքի շուրջ արժե խորհել: Նա գրում է. «Առանձին մարդու հոգեբանությունը համապատասխանում է իր ազգի հոգեբանությանը: Այն, ինչ անում են ազգերը, այն էլ անում է նրանց յուրաքանչյուր առանձին անհատը և քանի դեռ նա դա անում է, դա կանի նաև ազգը: Միայն յուրաքանչյուր առանձին մարդու մտածելակերպի փոփոխությունն է դառնում ազգի հոգեբանության փոփոխության սկիզբը: Մարդկության մեծագույն խնդիրները դեռ երբեք չեն լուծվել համընդհանուր օրենքներով, այլ լուծվել են միայն առանձին մարդու մտածելակերպի փոփոխության միջոցով»:
«Սոցիալական խնդիրը բարոյական խնդիր է: Օրենքը փոխելէ առաջ փոխիր մարդը»,- ուսուցանում է Գ. Նժդեհը:
Ա. Լաուգան իր վերոնշյալ գրքում վերլուծելով մարդու և ազգի հոգեբանությունը` գրում է. «Տարբեր ազգերի էպոսները, որպես կանոն, արտահայտում են ժողովրդական ոգու ենթագիտակցական ոլորտը: Չնայած ժողովրդական այդ պատումների ժամանակատարածային տարբերություններին, դրանք ունեն կրկնվող, մեկը մյուսի նման հերոսներ, որոնք մեռնում են իրենց զավակների ձեռքով»: Որպես ապացույց կարելի է նշել հունական դիցաբանությունից ՈՒրանոսին և Քրոնոսին, Քրոնոսին և Զևսին, հերոսներից մեկը` Էդիպը, սպանում է իր հորը և այլն: «Հարցն այն է, որ ազգային գիտակցությունը հորը որդուց չի բաժանում, նրանց համարելով մեկ մարմին: Եվ այն, որ անպարտելի հերոսը կարող է մեռնել միայն իր որդու ձեռքով, ապացուցում է, որ դեռևս հնում մարդիկ գիտեին, որ մարդու ամենավտանգավոր հակառակորդը հենց ինքն է: Այսինքն, չնայած այս հերոսների մահվան տարբեր հանգամանքներին, հիմնականում նրանք զոհվում են մեկ պատճառով` իրենք իրենց հետ պայքարում»: Վերը նշվածներին կարելի է էլի օրինակներ ավելացնել, բայց մեր էպոսի գլխավոր հերոսը` Դավիթը, նույնպես զոհվում է իր ապօրինի զավակի` Չմշկիկ Սուլթանի դստեր ձեռքով, ասելով` «Իմ ցեց իմ անձից է, էդ իմ սերմն էր, որ ինձի սպանեց»: Բայց դրանից առաջ, երբ Մհերը ձեռնամարտում հորը չճանաչելով գետնում է նրան, Դավիթն անիծում է որդուն` ասելով. «Անմահ ըլնիս, անժառանգ»: Երբ այս հարցին նայում ես վերը նշվածի լույսի ներքո, ապա դա ոչ թե անեծք է, այլ հնչում է որպես օրհնություն. անժառանգ լինես, այսինքն` որ դու չմեռնես քո որդու ձեռքով, որ անմահ լինես, որ հաշտ ու խաղաղ ապրես ինքդ քեզ հետ, այսինքն` բավարարված լինես, այսինքն` երջանիկ կյանք ունենաս: ՈՒզում եմ հավատալ, որ հենց այդպես էլ լինելու է, քանզի Մհերը հայ ժողովրդի հավաքական կերպարն է:
Երջանկության մյուս կարևոր բաղադրիչը, ըստ շատ շատերի, հայրենիք ունենալու գիտակցումն է: Ճամպրուկային տրամադրություն ունեցողները պետք է հասկանան, որ «օտար երկիրը հայրենիք չի դառնա» (Գյոթե), որ «ինչպես ապրել չի կարելի առանց հացի, այնպես էլ անհնարին է ապրել առանց հայրենիքի» (Հյուգո), որ «առանց հայրենիքի մարդը ժամանակի ու տարածության պատահականությունների քմահաճույքին մատնված ավազահատիկ է» (Ժ. Լակորդեր):
Երբ գիշերը գլուխդ բարձին ես դնում ու այդ օրվա համար եթե ոչինչ չունես Աստծուն գոհություն հայտնելու համար, ապա միայն այն միտքը, որ դու քո ազատ ու անկախ հայրենիքում ես, բավարար է երջանիկ լինելու համար: Պաղեստինի ժողովուրդը, արդեն քանի տասնամյակ է, քարով կռիվ է տալիս իսրայելական հզոր բանակի դեմ իր հայրենիքին վերատիրանալու համար: Իսկ մենք կամովին լքում ենք մեր երկիրը, որին ուշադիր հետևում ու ձեռքները շփելով, ուրախությամբ ու անհամբերությամբ սպասում են մեր մոտիկ ու հեռու հարևանները, բացահայտ կամ քողարկված իրագործելով մեր երկրի հայաթափման հրեշավոր ծրագիրը: Նրանց պետք է Հայաստանն առանց հայերի: Մի՞թե սա մեզ համար մտածելու և մտահոգվելու առիթ չէ: Սիրիական դեպքերը կրկին ապացուցեցին, որ համայն հայության հայրենիքը Հայաստանն է, որ ինչ էլ լինի, նրանք տեղ ունեն գնալու` անկախ հայրենիք: Ոչինչ, որ այստեղ ամեն ինչ այնպես չէ, չկան բավարար պայմաններ ինչպես հարկն է ապրելու համար, բայց մերն է, մեր սեփականը: Այս բանի գիտակցումն է, թերևս, որ մեզնից շատերի մեջ բացակայում է: Տարիներ առաջ, երբ Դանիել Վարուժանի կիսանդրին էին տեղադրելու գրողի անվան դպրոցի բակում, Ամերիկայից հրավիրել էին նրա զավակներին: Ելույթի խոսքում նրանք մեջբերեցին իրենց ասորի հարևանների ասածը. «Երանի՜ ձեզ, որ հայրենիք ունեք, ուր կարող եք ուխտի գնալ»: Կարծում եմ` բացատրության կարիք չկա:
Նապոլեոնն ասել է. «Ես ու Ալեքսանդրը (Մակեդոնացին) սխալվեցինք, մենք մեր իշխանությունը հիմնեցինք ուժի վրա և պարտվեցինք, իսկ Քրիստոս իր իշխանությունը հիմնեց Սիրո վրա և հաղթեց, մինչև այսօր էլ հաղթում է և վաղն էլ է հաղթելու»: Երևի մեր ժողովրդին հենց այդ ամենահաղթ սերն է պակասում, որից էլ նա դառնում է վախկոտ ու ստրկամիտ: Ո՛չ: Սերը մեր ազգին բավարարում է: Սերը մեզանում ուղղակի կորցրել է իր ժպիտը առօրյա բազմաթիվ հոգսերի բեռի տակ: Ազգովին ափեափ լցված սիրո մենք ականատես եղել ենք 88-ին` համազգային հպարտության, ազգային ինքնագիտակցության զարթոնքի երանելի ժամանակներում: Որոշ, մեղմ ասած, ապազգային ուժեր շրջանառության մեջ են դրել «մենք` հայերս, իրար չենք սիրում» ձևակերպումը: Սուտ է: Ամեն օր տարբեր առիթներով, տարբեր հանգամանքներում մենք ականատեսն ենք մարդկանց` միմյանց նկատմամբ սիրո դրսևորումների: Էդ ո՞ր երկրում կտեսնեք, որ երթուղային տաքսիներում մարդիկ իրենց «նեղ անեն, որ ուրիշին տեղ անեն», որ կանգնածի բեռը վերցնեն, քանի որ իրենք լավ չեն զգում, որ նստած են, իսկ նա` կանգնած: Էդ ո՞ր ժողովրդի մոտ եք տեսել, որ մեկը մյուսի համար տոմս գնի, կամ հաշիվ փակի: Կասեք` դա ազգային սովորություն է: Ճիշտ է, բայց դա բխում է ոչ թե պարտքի զգացումից, այլ սիրուց: Մի՞թե միմյանց նկատմամբ ունեցած անսահման սիրուց չծնվեց «վճարում ենք հարյուր դրամ» ինքնաբուխ շարժումը: Եվ դեռ ինչքա՜ն նման բաներ են ծնվելու, քանզի «սերը համբերող է, չի նախանձում, չի ամբարտավանանում, իրենը չի փնտրում, չարը չի խորհում, անիրավության վրա չի ուրախանում, այլ ուրախանում է ճշմարտության վրա։ Սերը երբեք չի սպառվում…» (Ա Կորնթ. գլ. ԺԳ): Սերը միակ բանն է, որ ինչքան շատ ես տալիս, այնքան քեզ շատ է մնում:
Վերը նշված ձևակերպման ու բազմաթիվ այլ ազգաքանդիչ ձևակերպումների (չեմ ուզում դրանք գրել մեկ անգամ ևս մեր թշնամիներին չուրախացնելու համար) հեղինակները շատ լավ գիտեն դրանց ավերիչ ազդեցության մասին: Գիտեն, որ բազմաթիվ մարդկանց բերանից հնչելով` դրանք դառնում են անեծք ազգի գլխին, դատապարտելով նրան հարյուրամյակներով ապրելու այդ բեռի տակ: Թերթեք հայոց պատմության գրքերը (Խորենացի, Բուզանդ) ու կհանդիպեք մեր ազգին ուղղված բազմաթիվ ահասարսուռ անեծքների: Անեծքը բացասական տեղեկույթ (ինֆորմացիա) է, որը կուտակվելով Երկրագնդի բանականության ոլորտում` նոոսֆերայում, քայքայում է մեր ազգի էներգաինֆորմացիոն դաշտը (ազգի ոգին), որի կայունությունից ու հզորությունից են կախված ազգի ֆիզիկական գոյությունն ու այդ գոյության որակը: Դրան դիմակայելու, դրանից ձերբազատվելու միակ միջոցը սերն է միմյանց նկատմամբ և աղոթելը միմյանց համար, ինչպես նաև երկրի իշխանությունների համար: Այո՛, այո՛, նաև մեր իշխանավորների համար, որ նրանք վերափոխվեն, վերագտնեն իրենց կորցրած հոգևոր կապը Տիեզերքի հետ, իմաստնություն ստանան ու դառնան դեպի ժողովուրդը: Նրանց նկատմամբ ատելությունը նույնպես անեծք է դառնում ազգի համար և հակադարձ կապի սկզբունքով հարվածում է մեզանից յուրաքանչյուրին: Աղոթքը դրական տեղեկույթ է, որը չեզոքացնում է անեծքի ավերիչ ուժը: Այդ մեխանիզմով է, որ երկիրը ծաղկում է, եթե ժողովրդի գոնե տասը տոկոսն աղոթում է իր երկրի բարօրության համար: Դրա վառ օրինակն է Սինգապուրը, որի բնակչությունը հավատում է, որ Աստված օրհնել է իրենց երկիրը, քանի որ անկախացումից հետո իրենց երկրի իշխանություններն ընդունել են մի շարք իմաստուն, աստվածահաճո օրենքներ: Միացյալ Նահանգներում հաճախ կարելի է հանդիպել «Աստված, օրհնի՛ր մեր երկիրը» ցուցանակի, իսկ Անգլիայի օրհներգը ուղղակի աղոթք է. «Իջի՛ր, Արքա հզո՛ր…»:
Մովսես Բաղրամյանը հայ երիտասարդներին ու պատանիներին հասցեագրված «Նոր տետրակ, որ կոչվում է հորդորակ» աշխատությունում ¥որը տպագրվել է Հակոբ Շահամիրյանի տպարանում 1772-73-ին¤, մանրամասն վերլուծելով հայ ժողովրդի պատմական բազում անհաջողությունների պատճառները, գրում է. «…Եվ սովորություն ունեն (այլազգիները) աղոթքի մեջ Աստծուն խնդրել, որ քրիստոնյաները (հայերը) չմիաբանվեն, քանզի լավ գիտեն, որ մի հայ երիտասարդը կարող է հաղթել տասը կամ քսան այլազգիների, ինչպիսի դեպքերի մենք ևս առիթ ենք ունեցել ականատես լինելու»:
Ֆ. Դոստոևսկին իր հերոսներից մեկի բերանով ասում է. «Ժողովուրդների գոյության ամբողջ ընթացքում ժողովրդական բոլոր շարժումների մղիչը Աստծո, իր սեփական Աստծո որոնումն է, և հավատը առ Աստված որպես միակ ճշմարիտ ուղի»:
Սա մեկ անգամ ևս ապացուցում է մեր ազգի մեծերի ճշմարտացիությունը.
«Ազգը միայն արտաքին ուժերի զորությամբ, իրերի արհեստական դասավորությամբ չի ստեղծվում, այլև իր անդամների ներքին մտավոր-հոգեկան կերպով: Պետք է, բացի արտաքին հնարավորություններից, լինի և ներքին մի զորություն, մի հոգևոր մղում, որ մարդկանց համախմբումը ազգ է դարձնում:
Չպետք է կամենանք մեր հույսը և ապագան հիմնել «նյութական Հայաստան» գաղափարի վրա, այլ պիտի տենչանք ու աշխատենք «հոգևոր Հայաստանի» համար: Հոգևոր Հայաստանի կառուցումը ծանր ու տևական աշխատանք է պահանջում, անթիվ կյանքերի տոկուն հավատ և գիտակցություն, անարյուն, բայց ազնիվ, գուցե ավելի դժվար, ավելի ահավոր զոհաբերում, քան արյան զոհաբերումը:
Քննեցե՛ք ձեր սիրտը և նայեցե՛ք, թե կա՞ արդյոք այնտեղ հավատ, որով պիտի կենդանանա մեր հոգևոր Հայաստանը: Եթե չկա, ապա զուր են ձեր ջանքերը նյութական Հայաստանի համար։ Նա չի կենդանանա, նա հոգով միայն կարող է կենդանի լինել:
Ես հավատում եմ, կլինի հոգևոր Հայաստանը, կենդանի կլինի մեր հայրենիքը, ուրեմն կենդանի կլինի և այն Հայաստանը, որի համար մեր ժողովուրդն այսօր թափում է իր արյունը» (Վ. Տերյան):
Այս տողերը գրվել են հարյուր տարի առաջ, սակայն այսօր էլ հրատապ են և շարունակում են հուզել ազգի ներկայով ու ապագայով ապրող յուրաքանչյուր մտածող հայի: Ազգի փրկությունը տեսնելով երիտասարդության մեջ՝ մեր մեծերը նշում են, որ եթե հայ երիտասարդությունը հոգեփոխվի և հոգեփոխի հայ ժողովրդին, նա տերը կդառնա իր Մեծ հայրենիքի, նա հոգեփոխվելով կստանա իր հոգեկան անհրաժեշտ կառուցվածքը: «Ճշմարտության արևը կը լուսավորի մեր հոգևոր կյանքը, փրկելով մեզ մտավոր կուրությունից: Ստեղծագործ ոգևորության մի հեղեղ կանցնի հայ աշխարհի վրայով, աճեցնելով հոգիներն ու կամքերը: Հայ մարդը՝ ծանոթ ինքնաճանաչման օրենքներին, կզարգացնի իր ներքին թաքուն ուժերը, իր ներքին մարդը, որի բաղդատմամբ ինքն այժմ թզուկ է միայն: Կհրապարակախոսեն վսեմ ու խանդավառ շրթունքներ, և երեկի՝ հակասություններով այնքան հարուստ կյանքը կիմաստնանա բարոյական ճշմարտություններով» (Գ. Նժդեհ):
«Մեր հայրենիքի բախտի համար ես բռնել եմ Աստծո փեշից, դուք էլ բռնեք ինձանից»,- խոստովանում է Գ. Նժդեհը: ՈՒրեմն մեզ մնում է ազգովին ոչ միայն «Հավատանք, որ փոխենք», այլև «հավատա՛նք ու փոխվե՛նք»: Փոխվենք, որ փոխվեն, քանի որ ինչպիսին ժողովուրդն է, այնպիսին էլ իր երկրի իշխանությունն է: Արդեն փոխվում ենք: Փա՛ռք Աստծո, ունենք հրաշալի երիտասարդություն, որը «գերության» մեջ չի եղել, ունի ազատ ու համարձակ մտածելակերպ, չի համակերպվում մեր ազգային դիմագծին խորթ, անարդար իրականության հետ: Այլ կերպ ասած` «լաոն զարթնում է»: Մեզ մնում է միայն նրանց սատար կանգնել, օգնել, նրանց շուրջը համախմբվել ազգովին` մեծ ու փոքր, հարուստ ու աղքատ, մտավորական ու բանվոր, իշխանավոր ու սովորական քաղաքացի, քանի որ մեր «ազգի փրկությունը միայն մեր հավաքական ուժի մեջ է»:

Մարիետա ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ

Հ. Գ.- Ինչպե՞ս ազատվենք մեր միջի ստրուկից, ինչպե՞ս վերագտնենք մեր կորցրած կապը Տիեզերքի ու Աստծո հետ: ՈՒղղակի Աստծուն դիմելով.
«Տե՛ր, աղաչում եմ, օգնիր ինձ ազատվելու ստրկական բեռից: Չէ՞ որ դու ասում ես. «Եկեք ինձ մոտ բոլոր հոգնածներ ու բեռնավորվածներ, և ես ձեզ հանգիստ կտամ»: Ների՛ր ինձ ու ազգիս մեր կամա և ակամա մեղքերի համար: Պահիր ու պաշտպանիր երևելի ու աներևույթ թշնամիներից: Իմաստություն տուր իմ երկրի իշխանավորներին, որ նրանք քայլեն ճշմարտության ճանապարհով: Դու առաջնորդի՛ր հայ ժողովրդին, օգնի՛ր ազատվելու անօրինությունից, օրհնի՛ր ազգն ու երկիրն Հայոց: Ամե՜ն»:

Մեկնաբանություններ